• • ضد افسردگی ها (Antidepressants)
  • ضد روان پریشی ها (Antipsychotics)
  • تثبیت کننده های خلق (Mood Stabilizers)
  • ضد اضطراب ها – آرام  بخش (Anxiolytics)
  • خواب آورها (Hypnotics)
  • داروهای افزایش دهنده شناخت (Cognitive Enhancers)
  • تحریک کننده ها (Stimulants)
  • داروهای تقویت قوای جنسی (Sexual Disorders)
  • داروهای اختلال مصرف مواد – اعتیاد (Substance Use Disorders)
  • داروهای مورد استفاده در کنترل عوارض سایر داروها (Side Effects of Psychotropic Drugs)
  • مکمل های خوراکی  (Nutritional Supplements)

انواع داروهای ضد افسردگی و کاربرد آن  ها

1.  مهارکننده های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRIs)

• • فلوکستین (Prozac): در درمان افسردگی، اضطراب، اختلال خوردن و وسواس کاربرد دارد.
  • سرترالین (Zoloft): ضد افسردگی مؤثر با عوارض جانبی کم و مناسب برای اضطراب.
  • سیتالوپرام (Celexa): انتخاب خوب برای بیماران با حساسیت بالا به دارو.
  • اس سیتالوپرام (Lexapro): نسخه خالص تر و مؤثرتر سیتالوپرام.
  • پاروکستین (Paxil): ضد اضطراب قوی با احتمال عوارض جنسی بیشتر.
  • فلووکسامین (Luvox): بیشتر برای اختلال وسواس فکری-عملی کاربرد  دارد.
  • ویلازودون  (Viibryd)

2. مهارکننده های بازجذب سروتونین–نوراپی نفرین (SNRIs)

• • ونلافاکسین (Effexor): مناسب برای افسردگی مقاوم و فوبیای اجتماعی.
  • دولوکستین (Cymbalta): هم زمان افسردگی و دردهای نوروپاتیک را درمان می کند.
  • دس ونلافاکسین (Pristiq): فرم فعال و پایدارتر ونلافاکسین.
  • میلناسیپران و دس میلناسیپران (Milnacipran and Levomilnacipran)

3. ضد افسردگی های غیرتیپیکال

• • بوپروپیون (Wellbutrin): بدون عارضه جنسی، مناسب برای افسردگی و ترک سیگار.
  • میرتازاپین (Remeron): باعث افزایش اشتها و خواب آور است.
  • ترازودون: در دوز پایین خواب آور، در دوز بالا ضد افسردگی.
  • نفازودون: با عارضه نادر سمیت کبدی.

4. ضد افسردگی های سه حلقه ای (TCAs)

• • آمی تریپتیلین: ضد افسردگی با اثر آرام بخش و مناسب در درد مزمن.
  • ایمی پرامین: مناسب برای افسردگی و شب ادراری کودکان.
  • نورتریپتیلین: با عوارض کمتر برای سالمندان مناسب تر است.
  • دزیپرامین
  • تریمیپرامین
  • داکسپین
  • آموکساپین
  • کلومیپرامین
  • ماپروتیلین
  • پروتریپتیلین

5. مهارکننده هایMAO  (MAOIs)

• • فنلزین (Nardil): مؤثر در افسردگی آتیپیک، نیازمند رژیم غذایی دقیق.
  • ترانیل سیپرومین (Parnate): اثر سریع اما با عوارض بیشتر.
  • سلژیلین
  • رازاژیلین
  • ایزوکربوسازید

6. سایر داروهای ضد افسردگی

• • کتامین (Spravato): اثر سریع در افسردگی مقاوم.
  • T3 (هورمون تیروئید): تقویت کننده اثر داروهای دیگر.
  • آلوپرگنانولون

داروهای ضد روان پریشی (Antipsychotics)

1.  آنتی سایکوتیک های تیپیکال (Typical/First-generation)

• • هالوپریدول (Haldol): ضد روان پریشی قوی ولی با عوارض حرکتی بالا.
  • کلرپرومازین (Thorazine): از اولین داروهای ضد روان پریشی.
  • فلوفنازین: استفاده در فرم تزریقی طولانی اثر.
  • تیوتکسین
  • پیموزاید
  • تری فلوپرازین
  • پرفنازین
  • مولیندون
  • لوکساپین
  • پروکلرپرازین
  • استوفنازین
  • تری فلوپرومازین
  • مزوریدازین
  • کلرپروتیکسین
  • تیوریدازین

2. آتیپیکال ها (Atypical/Second-generation)

• • ریسپریدون (Risperdal): مناسب برای اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی.
  • اولانزاپین (Zyprexa): قوی ولی با احتمال افزایش وزن.
  • کوئتیاپین (Seroquel): دارای اثر ضد اضطراب و خواب آور.
  • آریپیپرازول (Abilify): کم عارضه تر و مناسب برای افسردگی مقاوم.
  • زیپراسیدون (Geodon): تأثیرگذار بر خلق و روان پریشی با کمترین اثرات متابولیک.
  • کلوزاپین (Clozaril): تنها داروی مؤثر در اسکیزوفرنی مقاوم؛ نیازمند پایش منظم خون.
  • پالیپریدون (Invega)
  • اسناپین (Saphris)
  • ایلوپریدون (Fanapt)
  • لورازیدون هیدروکلراید (Latuda)
  • لوماتپرون (Caplyta)

تثبیت کننده های خلق (Mood Stabilizers)

• • لیتیوم: مؤثرترین دارو در اختلال دوقطبی؛ نیازمند پایش سطح خونی.
  • والپروات سدیم (Depakote): ضد صرع و تثبیت کننده خلق.
  • لاموتریژین (Lamictal): مؤثر در فاز افسردگی دوقطبی.
  • کاربامازپین (Tegretol): در کنترل تحریک پذیری و دوقطبی کاربرد دارد.
  • اکسی کاربازپین (Trileptal): شبیه به کاربامازپین ولی با تداخل کمتر.
  • گاباپنتین
  • توپیرامات (Topamax)
  • تیاگابین
  • لوتیراستام
  • زونیزامید
  • پره گابالین
  • فنی توئین
  • بلوک کننده های کانال کلسیم (وراپامیل، نیمودیپین، ایسرادیپین، آملودیپین)

داروهای ضد اضطراب – آرام بخش (Anxiolytics)

1. بنزودیازپین ها

• • دیازپام (Valium): اثر سریع در اضطراب و ترک الکل.
  • لورازپام (Ativan): ضد اضطراب و ضد تشنج با نیمه عمر متوسط.
  • کلونازپام (Klonopin): مؤثر در اختلالات اضطرابی و پانیک.
  • آلپرازوام (Xanax)
  • اکسازپام (Serax)
  • کلردیازپوکساید (Librium)
  • کلرازپات (Tranxene)
  • فلورازپام (Dalmane)
  • میدازولام (Versed)
  • تمازپام (Restoril)
  • تریازولام (Halcoin)
  • استازولام (ProSom)
  • کوازپام (ِDoral)
  • زولپیدم (Ambien)
  • زالپلون (Sanata)
  • اس زوپیکلون (Lunesta)
  • فلومازنیل (Romazicon)

2. داروهای غیر بنزودیازپینی

• • بوسپیرون (Buspar): اثر آهسته ولی بدون وابستگی.
  • پروپرانولول: کاهش علائم فیزیکی اضطراب (مثل لرزش).
  • آتنولول
  • متوپرولول
  • ناندولول
  • پیندولول
  • باربیتال
  • آموباربیتال
  • پنتوباربیتال
  • سکوباربیتال
  • تیوپنتال
  • فنوباربیتال
  • متوهگزیتال

داروهای خواب آور (Hypnotics)

1. آگونیست های گابا غیر بنزودیازپینی

• • زولپیدم (Ambien): خواب آور با اثر سریع.
  • اززوپیکلون (Lunesta): کمک به حفظ خواب شبانه.

2. آگونیست های ملاتونین

• • راملتئون (Rozerem): تقلید کننده ملاتونین، بدون وابستگی.
  • ملاتونین

تقویت کننده های شناخت و بهبود دمانس(Cognitive Enhancers)

1. مهارکننده های کولین استراز

• • دونپزیل (Aricept): مهارکننده کولین استراز در آلزایمر.
  • ریواستگمین
  • گالانتامیل

2. سایر داروهای بهبود شناخت

• • ممانتین (Namenda): مهارکننده گیرنده NMDA برای مراحل پیشرفته آلزایمر.

تحریک کننده ها  – محرک ها(Stimulants)

• • متیل فنیدیت – ریتالین (Ritalin): افزایش تمرکز در ADHD.
  • آمفتامین – دکستروآمفتامین(Adderall): ترکیب چند آمفتامین، مؤثر در بیش فعالی.
  • دکس متیل فنیدیت (Focalin)
  • دکستروآمفتامین (Dexedrine)
  • لیس دکس آمفتامین (VyVanse, Vyas)
  • مت آمفتامین (Desoxyn)
  • اتوموکستین (Strattera): غیر محرک ولی مؤثر در ADHD.

داروهای تقویت کننده قوای جنسی

1. مهارکننده های فسفو دی استراز-5

• • سیلدنافیل (Viagra)
  • واردنافیل (Levitra)
  • تادالافیل (Cialis)

2. سایر داروهای تقویت قوای جنسی

• یوهیمبین (Yocon)

داروهای درمان اعتیاد

1. آگونیست های گیرنده اپیوییدی (افیونی)

• • متادون: مناسب برای کنترل اعتیاد و درمان نگهدارنده
  • بوپرنورفین: جایگزین با خطر کمتر برای ترک اپیویید.

2. آنتاگونیست های گیرنده اپیوییدی (افیونی)

• • نالترکسون: جلوگیری از لذت در مصرف الکل و مواد افیونی.
  • نالوکسان

3. آگونیست های گیرنده آلفا

• • کلونیدین: موثر در بهبود علائم ترک حاد مثل تعریق، اشک ریزش و آبریزش
  • گوانفیسین

4. داروهای ترک الکل

• • آکامپروسات: کمک به پرهیز از مصرف الکل.
  • دی سولفیرام

داروهای مورد استفاده در کنترل عوارض سایر داروها

• • آنتی کولینرژیک ها: به مانند بیپریدین، بنزتروپین و ترهگزی فنیدیل. کمک به بهبود عوارض حرکتی مثل لرزش داروهای روانپزشکی
  • پرازوسین: کمک به کابوس های PTSD.
  • بتابلوکرها مثل پروپرانولول: کاهش علائم فیزیکی اضطراب و استیج فری.
  • هورمون های تیروئیدی: تقویت اثر داروهای ضدافسردگی در برخی موارد.
  • آگونیست های گیرنده دوپامین: بروموکریپتین، لوودوپا، آمانتادین
  • داروهای کاهش وزن: مثل اورلیستات، زونیزامید

مکمل های خوراکی  

• • اسیدچرب غیر اشباع امگا-3: بهبود افسردگی و شناخت
  • تریپتوفان: اختلال خواب
  • ال کارنتین: بیماری آلزایمر
  • ویتامین E
  • روغن ماهی
  • کولین

چگونه دارو اعصاب انتخاب می  شود؟

داروهای روان پزشکی با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی و به ویژه با تغییر در انتقال دهنده های عصبی (نوروترانسمیترها) در مغز عمل می کنند و به این ترتیب، علائم بیماری های روان پزشکی را کاهش می دهند. این داروها با اثر بر گیرنده های خاصی که در مغز وجود دارند، عمل می کنند و باعث می شوند که پیام های عصبی به طور طبیعی تر انتقال پیدا کنند و یا از انتقال آن ها جلوگیری کنند.

انتقال دهنده های عصبی (نوروترانسمیترها)

این مواد شیمیایی نقش مهمی در انتقال پیام ها بین سلول های عصبی دارند. داروهای روان پزشکی با تأثیر بر این انتقال دهنده ها، به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر عملکرد مغز و سیستم عصبی تأثیر می گذارند.  سیستم های نوروترنسمیتری که داروهای اعصاب بر آن اثر می کنند شامل موارد زیر است:

• • سروتونین (5-HT)
  • دوپامین (DA)
  • نوراپی نفرین (NE)
  • گابا (GABA)
  • گلوتامات

مکانیسم های اثر داروها بر نوروترانسمیترها شامل بلوک گیرنده، مهار بازجذب، تحریک ترشح یا مهار آنزیم های خاص هستند. برخی داروها مانند کتامین و لیتیوم مکانیسم های متفاوتی دارند.

عوارض جانبی شایع داروهای روان  پزشکی

عوارض جانبی، خطرات غیرقابل اجتناب درمان دارویی محسوب می شوند. همانطور که هیچ دارویی سبب بهبود بالینی قطعی در همه بیماران نمی شود، هیچ عارضه ای، صرف نظر از میزان شیوع آن، در همه بیماران بروز نمی کند. عوارض جانبی ممکن است حاصل همان اثر داروئی باشند که مسئول اثرات درمانی دارو است و یا ممکن است ناشی از  ویژگی های دیگر دارو باشند. عوارض جانبی  داروهای روانپزشکی از  نظر زمان شروع و طول مدت با همدیگر تفاوت دارند.

داروهای اعصاب و روان ممکن است عوارضی ایجاد کنند. شایع ترین عوارض داروهای اعصاب عبارت اند از:

• • اختلالات حرکتی: مانند پارکینسونیسم، آکاتیزیا، دیسکینزی تأخیری
  • اختلالات گوارشی: تهوع، یبوست، اسهال
  • اختلالات جنسی: کاهش میل، اختلال ارگاسم
  • افزایش وزن و تغییرات متابولیک
  • خواب آلودگی یا بی خوابی
  • اختلالات قلبی و کبدی نادر ولی خطرناک

به صورت کلی پایش مداوم، تنظیم دوز، و در برخی موارد، تجویز داروی مکمل در کاهش عوارض دارویی داروهای اعصاب کمک کننده است.

آیا داروهای اعصاب اعتیاد آورند؟

پاسخ کوتاه به این سوال “خیر” است. ولی این سوال نیاز به توضیحات بیشتری در پاسخ دارد. برخی از داروهای روانپزشکی مثل ضد اضطراب ها یا برخی ضد افسردگی ها با توجه به ساختار و ساختمان شیمیایی که دارند می توانند در استفاده دراز مدت ایجاد وابستگی فیزیکی کنند. و در صورت قطع ناگهانی این داروها شاهد بروز یکسری علائم جسمی خواهیم بود که عمده این علائم ناشی از قطع اثر درمانی دارو است. به طور مثال وقتی دارویی مثل کلونازپام را برای  مشکل بی خوابی در برخی اختلالات روانپزشکی تجویز می گردد در صورتی که کلونازپام به صورت ناگهانی قطع شود علائم بی خوابی برگشت می کند.

در برخی داروها این علائم شدیدتر و بیشتر است مثل داروهای دسته بنزودیازپین ها مثل آلپرازولام و … برخی دسته داروها مثل تثبیت کننده های خلق مثل لیتیوم عوارض حاد قطع دارو دیده نمی شود.

نکات مهم در مصرف داروهای اعصاب

به هیچ عنوان داروهای روانپزشکی را خود سر و بدون دستور پزشک مصرف نمایید. در صورتی که پزشک دارویی را برای شما تجویز کرد طبق دستور پزشک دارو را مصرف نمایید. در صورت ندانستن دستور مصرف حتما با پزشک خود تماس بگیرید و توصیه می گردد در این مواقع از جستجو در اینترنت برای دستور دارو پرهیز نمایید. در صورت بروز علائم و عوارض داروئی در اولین فرصت با روانپزشک خود تماس بگیرید و علائم را به وی شرح دهید. به هیچ عنوان دوز دارو را خودسرانه تغییر ندهید.

مشاوره تخصصی در زمینه داروهای اعصاب و روان

اگر به دنبال درمان علمی و مؤثر برای اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب، وسواس، اختلال خواب یا مشکلات تمرکز هستید، مشورت با یک متخصص اعصاب و روان باتجربه نقش کلیدی در مسیر درمان شما دارد. دکتر هادی دلپسند، متخصص روانپزشکی با سابقه ی علمی و بالینی معتبر، با بهره گیری از جدیدترین روش های دارودرمانی و روان درمانی، به شما کمک می کند تا درمانی دقیق، ایمن و مبتنی بر شواهد را دریافت کنید.

ساکنین شهریار، اندیشه، فردیس و مناطق اطراف می توانند  با مراجعه حضوری برای ارزیابی تخصصی و تجویز هدفمند داروهای اعصاب به مطب دکتر هادی دلپسند مراجعه کنند. همچنین اگر ساکن سایر نقاط ایران هستید می توانید از مشاوره آنلاین و تلفنی دکتر هادی دل پسند بهره ببرید. انتخاب داروی مناسب و پایش دقیق عوارض و اثربخشی آن، تنها با تکیه بر تجربه بالینی و دانش تخصصی یک روانپزشک ممکن است.